دکتر مجید رضا مختاری

اولین قدم برای سلامت، پیشگیری از بروز بیماری و درمان آن در مراحل اولیه می‌باشد. هر فردی در طول زندگی خود دو سری دندان دارد: دندانهای شیری و دائمی دندانهای شیری از سن 6 ماهگی تا 3 سالگی در دهان رویش می‌یابند. از سن 6 تا 12 سالگی به مرور این دندانها می‌افتند و بجای آنها دندانهای دائمی رویش می‌یابند و تا پایان عمر در دهان باقی می‌مانند.

از وظایف مهم و اختصاصی دندانهای شیری موارد زیر را می‌توان نام برد:

·      نقش اساسی در جویدن، تغذیه و سلامت عمومی

·      حفظ زیبایی، تلفظ صحیح كلمات و كمك به سلامت روحی و روانی كودك

·      حفظ فضای لازم جهت رویش دندانهای دائمی و در نهایت جلوگیری از به هم‌ریختگی دندانها و كاهش نیاز به درمانهای ارتدونسی (یكی از دلایل مهم كج بودن دندانهای دائمی، از دست رفتن زود هنگام دندانهای شیری است)

·      نهایتاً‌ پوسیدگی دندانهای شیری موجب آسیب به جوانه دندانهای دائمی می‌گردد.

 دندان 6 سالگی

اولین دندان دائمی، نخستین آسیای بزرگ (دندان شماره 6) است كه در سن 6 سالگی، روی قوس فكی، پشت دندانهای شیری رویش می‌یابد. (قبل از رویش این دندان هیچ دندان شیری نمی‌افتد و به همین دلیل والدین تصور می‌كنند كه این دندان شیری است.)

عوامل پوسیدگی زا

1. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان (عدم استفاده از مسواك و نخ دندان) در زمان مناسب منجر به تشكیل لایه میكروبی می‌شود. 2 الی 5 دقیقه بعد از استفاده از مواد قندی و غذا، اسیدهای مخرب ناشی از فعالیت میكروبهای موجود در لایه میكروبی تولید شده و به مدت 20 دقیقه الی 1 ساعت در دهان باقی می‌مانند اسید تولید شده مینای دندان را تخریب و منجر به شروع پوسیدگی می‌شود.

 

2.        مصرف نامناسب مواد قندی

·         استفاده از مواد قندی چسبنده‌ (مانند شكلاتها، تافی‌ها، آدامس‌ها و … ) این مواد به علت خاصیت چسبندگی به دندانها مدت زیادی در دهان می‌مانند.

·         بالا بودن میزان مصرف مواد قندی

·         بالا بودن تعداد دفعات مصرف مواد قندی (بویژه در بین وعده‌های اصلی غذا)

   این نكته بسیار حائز اهمیت است و باید بسیار بر آن تاكید كرد كه مواد قندی در طول روز در یك وعده مصرف شوند و از تدریجی خوردن آن در طول روز خودداری گردد.

 

تغذیه صحیح

·         استفاده از مواد قندی موردنیاز بدن همراه وعده‌های اصلی غذایی

·         مصرف شیر لبنیات و مواد غذایی حاوی فلوراید مانند ماهی و چای

·         استفاده از میوه و سبزیجات تازه در بین وعده‌های غذایی مانند هویج و كاهو

 

   برای پیشگیری از ایجاد پوسیدگی در دندانهای كودكان، در كنار استفاده از مسواك، نخ دندان و تغذیه صحیح، به كارگیری روشهای زیر حائز اهمیت است:

استفاده از فلوراید

   فلوراید باعث استحكام دندانها شده و آنها را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌كند. محصولات مختلف فلوراید عبارتند از:

 

·         دهانشویه سدیم فلوراید: كه در حال حاضر به عنوان یكی از برنامه‌های كشوری جهت پیشگیری از پوسیدگی دندان دانش‌آموزان ابتدایی در دست اجرا می‌باشد.
 

·         كاربرد ژل فلوراید: این ژل حاوی غلظت بیشتری از فلوراید است، به همین دلیل باید در مطب توسط دندانپزشك استفاده گردد.

·         استفاده از خمیردندانهای حاوی فلوراید

فیشورسیلانت (مسدود كردن شیارهای دندان)

   سطح جونده دندانهای آسیای بزرگ در ابتدای رویش دارای شیارهای خیلی عمیق هستند. جهت جلوگیری از تجمع مواد غذایی و شروع پوسیدگی در این نقاط، دندانپزشك با استفاده از مواد مخصوص این شیارها را پر و كم عمق می‌نماید تا موهای مسواك به راحتی بتوانند این شیارها را تمیز كنند.

   مراجعه به دندانپزشك حداقل هر 6 ماه یكبار ضروری است،‌ هرچند هیچ نشانه‌ای از مشكلات دندانی و لثه‌ای وجود نداشته باشد. تشخیص زودهنگام پوسیدگی با استفاده از نور كافی و رادیوگرافی در مطب دندانپزشكی و درمان به موقع پوسیدگیها خود عامل پیشگیری مؤثری است و مانع از مشكلات شدید بعدی خواهد گردید.

روش صحیح مسواك زدن

       1-  مسواك خوب باید موهای صاف و یكنواخت داشته باشد. چنانچه موهای مسواك از حالت اولیه خارج شدند باید آن را عوض كرد.

2-  برای هر مرتبه شستشو به اندازه یك نخود از خمیر دندان حاوی فلوراید را در موهای مسواك فرو ببرید.

3-   برای اینكه تمام دندانها مسواك شوند بهتر است همیشه به یك ترتیب مسواك بزنید مثلاً‌ اول فك بالا از راست به چپ و بعد فك پایین از چپ به راست.

4-   دندانهای فك بالا را با حركت مسواك از مجاور لثه به سمت پایین تمیز كنید.

5-   با عمودی گرفتن مسواك و حركت آن از بالا به پایین سطوح داخلی دندانهای جلو را مسواك كنید.

6-   سطوح جونده دندانهای بالا را با عقب و جلو بردن مسواك تمیز كنید.

7-   دندانهای فك پایین را با حركت مسواك از مجاور لثه به سمت بالا بشوئید.

8-   پشت دندانهای جلو را با عمودی گرفتن مسواك و حركت آن از پایین به بالا تمیز كنید.

9-   سطوح جونده دندانهای پایین مثل فك بالا  را با عقب جلو بردن مسواك، تمیز كنید.

10- هر نوبت مسواك زدن باید حداقل 4 دقیقه به طول بیانجامد.

11- هر شب قبل از خواب و هر روز صبح بعد از صبحانه، باید دندانها را مسواك زد.

 

اثرات سودمند فلوراید برای سلامتی دندان‌ها

   فلوراید عنصری است كه به طور طبیعی در آب، خاك و هوا یافت می‌شود.

   زمانی‌كه فلوراید به صورت خوراكی به میزان مناسب مصرف شود دندان را مقاوم كرده و از پوسیدگی پیشگیری خواهد شد.

   اگر فلوراید در آب آشامیدنی شهر به میزان مناسب موجود باشد، پوسیدگی‌های دندانی را تا حدود 60درصد كاهش می‌دهد. روش دیگر دریافت فلوراید، استفاده از خمیردندان، دهان‌شویه‌ها و ژلهای حاوی فلوراید است. هر دو روش كاربرد فلوراید یعنی سیستمیك (فلوراید موجود در مواد غذایی و آب آشامیدنی) و موضعی (فلورایدی كه بر روی دندانها گذاشته می‌شود) در مقاوم كردن دندان‌ها و پیشگیری از پوسیدگی موثر شناخته شده اند.

   در مواد غذایی مصرفی، مقادیری فلوراید وجود دارد كه بر حسب انواع آنها، مقدار فلوراید مصرفی نیز متفاوت است. غذاهای دریایی به نسبت سایر غذاها فلوراید بیشتری دارند. چای نسبت به آب آشامیدنی فلوراید بیشتری دارد. در بعضی تركیبات دارویی نیز فلوراید یافت می‌شود، بطور كلی مقدار فلورایدی كه به بدن می‌رسد بستگی به این دارد كه در چه منطقه‌ای زندگی می‌كنیم و چه نوع آب و غذایی مصرف می‌نمائیم.

 

فلوراید اثرات ضدپوسیدگی خود را به 3 شكل مختلف اعمال می‌كند:

الف) باعث استحكام ساختمان دندان می‌شود.

ب) ضایعات پوسیدگی اولیه بدون تشكیل حفره را دوباره معدنی و محكم می‌كند.

ج) فعالیت ضد میكروبی دارد.

   یكی دیگر از فواید فلوراید اثر آن بر روی ریشه دندان بزرگسالان است. بسیاری از مردم در سنین بالا دچار تحلیل لثه می‌شوند و سطح ریشه دندان آنها در دهان نمایان شده و در معرض خطر پوسیدگی قرار می‌گیرند.

   مطالعات نشان داده است مصرف موضعی فلوراید سطح عریان ریشه را در مقابل پوسیدگی محافظت می‌نماید.

 فلوراید به طرق مختلف می‌تواند در اختیار دندان قرار گیرد:

1-    آب آشامیدنی

2-    مصرف مواد غذایی مانند چای و غذاهای دریایی

      3ـ قرص‌ها و شربت‌های حاوی فلوراید

4ـ دهان شویه، خمیر، ژل (استفاده در خانه بصورت روزانه)

5 ـ ژل‌های موضعی كه توسط دندان پزشك بر روی دندان‌ها گذاشته می‌شود.

6 ـ دهان شویه‌هایی كه در مدرسه به صورت هفتگی توصیه می‌شود.

   استفاده از خمیردندان‌های فلوراید دار برای كودكان بالای 2 سال به میزان كم ( به اندازه نخود) توصیه می‌شود و كاربرد دهان شویه‌های حاوی فلوراید فقط در كودكان بالای 6 سال پیشنهاد می‌گردد.

   مطالعات بسیاری نشان می‌دهد كه استفاده هفتگی و منظم از محلول دهان شویه سدیم فلوراید 2درصد كه در مدارس ابتدایی كشور توزیع می‌گردد باعث كاهش شیوع پوسیدگی دندان در حد 30 تا 40درصد می‌شود.

   لازم‌‌است بطری‌های دهان شویه در طی سال تحصیلی در مدرسه نگهداری شوند و محل نگهداری بطری‌ها باید جایی محفوظ و دور از نور مستقیم خورشید باشد. ضمناً لازم است برای هر بطری نام دانش‌آموز ثبت گردد و كلیه بطری‌های هر كلاس بصورت مجزا از كلاس‌های دیگر نگهداری شود.

   برنامه باید به نحوی تنظیم شود كه دانش‌آموزان هر كلاس هر هفته در ساعت و روز خاصی بعد از مسواك زدن از دهان‌شویه استفاده كنند. بهترین زمان استفاده از دهان شویه قبل از شروع اولین ساعت درس است. توجه نمایید كه كودكان خردسال از بلعیدن خمیردندان و دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید جداً پرهیز كنند زیرا می‌توانند باعث عوارضی نظیر لكه‌دار شدن سطح دندان‌ها، مشكلات استخوانی و مسمومیت‌های حاد گردد.

   بنابراین هنگام مصرف دهان شویه‌های حاوی فلوراید نظارت والدین و یا مربیان بهداشت مدارس و یا معلمین ضروری‌است. اگر فلوراید آب آشامیدنی در منطقه‌ای زیادتر از معمول باشد( بیشتر از 2ppm  یعنی دو قسمت در یك میلیون قسمت) برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان‌ها (فلوئوروزیس) تا حد مقدور مخزن و منشاء آب آشامیدنی منطقه را عوض می‌كنند و یا آبهایی را كه فلوراید كمتری دارند با آن مخلوط می‌نمایند.

   لذا استفاده از خمیردندان‌های حاوی فلوراید و دهان شویه‌های فلوراید در آن مناطق توصیه نمی‌شود.

   مجموعه دهان و دندان به عنوان دروازه ورود غذا و آغازگر روند هضم و جذب غذا نقش مهمی در آماده‌سازی نیازمندی‌های غذائی انسان بعهده دارد. رشد و تكامل عملكرد مطلوب روزانه و ایجاد حس لذت و نشاط در جسم و جان انسان بدون عملكرد این بخش از بدن و همكاری و مشاركت آن امكان‌پذیر نیست. مطالعات و شواهد نشان می‌دهد كه بسیاری از مردم از داشتن اطلاعات كافی برای تامین و ارتقاء سلامتی این عضو مهم و همچنین پرهیز از عوارض آسیب زننده به آن بی‌بهره هستند.

مراجعه به دندانپزشک

   ما باید هر 6 ماه یكبار یعنی دوبار در سال به دیدن دندانپزشك خود برویم. دوبار معاینه دهان و دندان در سال توسط دندانپزشك این امكان را فراهم می‌آورد تا وی بتواند سلامت دهان و دندان شما را بررسی نماید و با پیشگیری به موقع از گسترش و پیشرفت بیماریهای دهان و دندان كه موجب ایجاد ناراحتی و درمانهای پیچیده دندانپزشكی و هزینه سنگین می‌گردند شود. دندانپزشك ممكن است بر اساس تشخیص تاریخ ملاقات‌های متوالی بعدی را معین نماید.

مدت زمان صرف شده برای مسواك زدن
   دسترسی به همه سطوح دندانها به منظور پاك نمودن پلاك میكروبی مستلزم صرف وقت كافی است. شما باید روزی 2 بار و هر بار حداقل 3-2 دقیقه برای مسواك زدن و قت صرف نمایید ولی متاسفانه بسیاری از مردم بین 70-45 ثانیه صرف مسواك زدن خود می‌كنند.

اگر  در شرایطی هستید که نمی‌توانید  مسواك بزنید  
   شستشوی دهان با آب بعد از خوردن غذا باعث خنثی شدن اسید و كاهش باكتریها به میزان 30% (از هر 100 عدد 30 عدد) می‌شود. همچنین شما می‌توانید از یك گاز یا یك تكه پارچه تمیز برای پاك كردن دندانها استفاده نمایید تا زمانی كه بتوانید از مسواك استفاده كنید.

غذاهای مضر برای دندانها
   غذاهای چسبناك مانند شكلات كه حاوی مقدار زیادی مواد قندی هستند به مدت زمان زیادی جهت خنثی شدن اثرات سوء آنها و پاك شدن توسط بزاق از روی سطح دندان نیاز دارند.
عموماً غذاهایی كه برای بدن مفید هستند برای دندانها نیز مفیدند بطور مثال غذاهایی كه سفت و الیاف دار هستند مثل سبزی‌ها، میوه‌ها و دانه‌های گیاهی سبب ماساژ لثه می‌شوند و تا حدودی خاصیت تمیز كنندگی دندانها را نیز دارا می‌باشند.

دندانهای حساس
   حساسیت دندان با استفاده از خمیر دندانهای ضد حساسیت و استفاده از سیلانت (مواد پلاستیكی شیری رنگ رقیقی كه با آن شیار دندانهای سالم را مسدود می‌كنند تا از پوسیدگی جلوگیری شود) و مواد پر كردن دندان كه در تركیبات آنها فلوراید به كار رفته است كاهش می‌پذیرد. همچنین كاهش استفاده از مواد اسیدی در رژیم غذایی به كاهش حساسیت دندان كمك می نماید.

استفاده از خلال دندان
   استفاده گاهگاهی از خلال دندان برای برداشتن باقیمانده غذایی از روی دندان مفید است. اما در درازمدت استفاده از خلال دندان باعث سایش و تحلیل لثه می‌شود. استفاده از خلال دندان به مدت طولانی و به صورت عادت ممكن است باعث جابجایی دندان و در نهایت ناراحتی مفصل گیج‌گاهی ـ فكی شود. به علاوه باید دقت نمود خلال دندان در لثه شكسته نشود.

پركردن دندان با آمالگام
   آمالگام یا ماده پر كردن دندان (نقره‌ای رنگ) تركیبی از جیوه، نقره و مقداری مس می‌باشد كه برای پر كردن دندانهای عقب از آن استفاده می‌شود. نشست جیوه از این ماده پر كردنی، بسیار اندك است و حتی از مقداری كه مقداری كه ما همه روزه در معرض آن قرار داریم یعنی در هوا و غذا و آب نیز كمتر است. با این وجود مواد دیگری نظیر چینی، طلا و كامپوزیت (مواد پر كردن همرنگ دندان) نیز، برای پر كردن دندان وجود دارند. این مواد از آمالگام گران‌تر هستند و به استثنای پر كردگی طلا دوام طولانی مدت نیز ندارند.

نقش فلوراید در سلامتی دندانها

   فلوراید به صورت تركیبی در طبیعت یافت می‌شود. فلوراید در آب، هوا و خاك وجود دارد. فلوراید به راحتی جذب مینای دندان می‌شود. به خصوص در موقع رشد دندانها هنگامیكه دندان در حال شكل گیری است مصرف فلوراید باعث می‌شود تا ساختمان دندان محكم‌تر شده و در مقابل پوسیدگی مقاوم شود و پوسیدگیهایی كه ممكن است تازه تشكیل شده باشند به راحتی در معرض فلوراید، دوباره معدنی و محكم شوند.
دهان‌شویه‌های سدیم فلوراید كه در مدارس ابتدایی كشور ما توزیع می‌شوند نیز از همین خاصیت برخوردارند.

نوع خمیردندان و دهان شویه
   بیشتر خمیر دندانهای موجود در فروشگاهها اساساً به هم شباهت دارند. مطمئن شوید كه از خمیر دندانی استفاده می‌كنید كه حاوی فلوراید است. تمام خمیردندانهای حاوی فلوراید به خوبی علیه پلاك و پوسیدگی موثر هستند و مینای دندان را تمیز و براق می‌كنند. اگر دندانهای شما به سرما و گرما حساس هستند از خمیردندانهایی كه برای این منظور ساخته شد‌ه‌اند استفاده كنید. خمیردندانها دارای تركیباتی هستند كه مسواك زدن را آسان و مطبوع می‌سازند.

 
استفاده از نخ دندان
   استفاده از نخ دندان یك مرحله مهم از مراقبت‌ دهان و دندان است كه اكثر مردم آن را فراموش می‌كنند و وقتی برای آن صرف نمی‌كنند. با استفاده روزانه از نخ دندان شما شانس سال م ماندن دندانها را بالا می‌برید و شانس بیشتری لثه و نسوج اطراف دندان كاهش می‌یابد. استفاده از نخ دندان باعث حذف پلاك میكروبی از سطوح بین دندانی می‌شود و جریان خون لثه را افزایش می‌دهد.

داروهای سفید کننده دندان

   این مواد حاوی ترکیبات سفید کننده هستند. اما باید در نظر داشت که بسیاری از این داروها دارای مواد ساینده هستند که برای سلامت دندان مضر می باشد. مواد سفید کننده باید تحت نظر دندانپزشک استفاده گردند.

بوی بد دهان

   علل متعددی موجب ایجاد بوی نامطبوی دهان می شوند که بطور عمده بر دو دسته اند.

الف) علل دهانی

ب) علل خارج دهانی

 

  الف- علل دهانی بوی بد دهان 
• عدم رعایت بهداشت دهان و دندان:

   مسواک نزدن و عدم رعایت بهداشت اصلی ترین علت ایجاد بوی بد دهان است. خرده های غذا در بین دندانها فاسد و بد بو می گردند و ایجاد بوی نامطبوع می نماید.

• جرم و ضایعات بافت نگهدارنده دندان:

   هر چند ظاهرا جرم نباید بویی داشته باشد ولی این رسوبات محل مناسبی برای لانه گزینی و سبب پرورش میکروبها و تکثیر آنها می باشندو بدین سبب عامل عمدهای در جهت ایجاد بد بویی دهان محسوب می شوند.

• دندانهای پوسیده و عفونی:
   به علت پوسیدگی حفره‌هایی در دندان ایجاد می‌شود كه خرده‌های غذایی را در خود جای می‌دهند و محیط مناسبی جهت تكثیر میكروبها ایجاد می‌كنند كه سبب متعفن شدن خرده‌های غذایی در این پوسیدگیها می‌شوند.

• ناهنجاریهای دندانی:
   ناهنجاری و بدقرار گرفتن دندانها باعث می‌شود كه دندانها از دسترس مسواك دور باشند و فشار غذا خوردن هم نتواند به طور طبیعی آن نواحی را تمیز كند كه این امر باعث بدبویی دهان می‌گردد.

• درمانهای نادرست دندانپزشكی:
   اگر ترمیم و پر كردن دندانها به گونه‌ای مناسب انجام نشده باشد باعث ایجاد گیر غذایی و باقی ماندن خرده‌های غذا و بدبویی دهان می‌گردد.

  ب- علل خارج دهانی عبارتند از:
   بیماریهای گوارشی اختلالات و تغییرات هورمونی عفونت در راههای هوایی استعمال دخانیات تنفس از طریق دهان و گرسنگی از عوامل ایجاد كننده بوی بد دهان میتواند باشد كه برحسب مورد باید به متخصص مربوطه مراجعه نمود.

آیا مسواك برقی بهتر از مسواك‌های معمولی دندانها را تمیز می‌كند؟
   در سال 1993 میلادی مسواك برقی اختراع گردید این مسواكها در انواع مختلف به بازار عرضه شده‌اند كه برحسب نوع حركتشان تقسیم بندی می‌شوند این مسواكها ممكن است دارای حركات عقب جلو یا چرخشی باشند. استفاده از مسواك برقی در افراد زیر توصیه می‌شود:
1ـ افرادی كه فاقد انگشتان كافی باشند.
2ـ افرادی كه تحت درمانهای ارتدونسی (ردیف كردن دندانها) قرار دارند.
3ـ بیمارانی كه به علل عقلی و یا جسمی قادر به رعایت بهداشت خود نمی‌باشند.
نظرات متفاوتی در مورد برتری مسواكهای برقی یا دستی بر یكدیگر وجود دارد ولی بطور كلی تفاوت چشمگیری بین این دو مشاهده نمی‌شود.

تغذیه نوزاد با شیشه شیر چه زیانهایی دارد؟
1ـ كاهش رابطه عاطفی:
   هنگام تغذیه طفل با پستان بین مادر و طفل رابطه عاطفی به وجود می‌آید ولی در تغذیه با شیشه شیر این رابطه وجود ندارد. این رابطه عاطفی كه در نتیجه نگاههای مستقیم مادر به چشمان طفل تماس و گرمی بدن و لبخند و تبسم وی به وجود می‌آید، اثرات مهمی در سلامت روحی و روانی و رشد احساسات و عواطف كودك دارد.
2ـ نامناسب بودن اغلب سر شیشه‌ها باعث ایجاد تغییراتی در قوسهای دندانی و عمل بلع كودك می‌شود.
   اگر به كودكی كه از سینه مادر شیر می ‌خورد توجه نمایید می‌بینید كه چگونه فك وی دائماً بطرف بالا و پایین و عقب و جلو حركت می‌كند. هنگام تغذیه كودك با بطری مخصوصاً در مواردی كه مادر برای سهولت خروج شیر اقدام به گشاد كردن سوراخ سرشیشه می نماید این حركات صورت نگرفته یا بسیار كمتر صورت می‌گیرد و این مسئله می‌تواند در آینده مشكلاتی برای كودك ایجاد نماید.
3ـ هنگام تغذیه با شیشه شیر كودك مقداری هوا بلع خواهد كرد.
4ـ طبق تحقیقاتی كه به عمل آمده كودكانی كه با شیشه شیر تغذیه می‌شوند بیشتر از كودكانی كه با پستان مادر تغذیه می‌شوند دچار انگشت مكیدن می‌شوند.
 

 

آیا مسواك زدن به تنهایی می‌تواند كاملاً دهان را تمیز كند؟

   كاملاً نه مسواك فقط سه سطح خارجی از پنج سطح دندانها را تمیز می‌كند. برای تمیز كردن سطوح بین دندانی كه قابل دسترس مسواك نیست باید از نخ دندان استفاده نمود نخ دندان بقدر كافی باریك است و به آسانی می‌تواند از بین دندانها عبور كرده و پلاك میكروبی را از سطوح بین دندان برطرف نماید. شما باید از نخ دندان جهت تمیز كردن سطوح بین دندانی كه قابل دسترس با مسواك نیست استفاده نمائید. دندانپزشك یا بهداشتكار شما نوعی نخ دندانی را كه باید استفاده نمائید توصیه خواهد نمود و طرز صحیح استفاده از آنرا توضیح خواهد داد. برای فاصله‌های زیاد بین دندانها بهتر است از نخ دندان سوپرفلاس استفاده نمائید.

نوع مسواك برای تمیز كردن دندانها

   سر مسواك باید متناسب باشد به نحوی كه به آسانی دسترسی به تمام نقاط دهان و دندانها و لثه پیدا كند. دسته آن باید بلند و پهن باشد كه بتوان آن را به آسانی در دست گرفت.
   موهای مسواك باید از نایلون نرم و دارای انتهای گرد باشد تا به لثه آسیبی نرساند.
   مسواك هر 4-3 ماه یكبار باید تعویض شود. اگر موهای مسواك به هر دلیلی خراب شود (نشاسته‌های آن گسستگی و فاصله گرفتن بیش از حد موهای مسواك از یكدیگر است) یا شما سرماخوردگی یا آنفولانزا گرفته باشید باید این تعویض زودتر صورت پذیرد.

   دندانپزشكان و بهداشتكاران دهان و دندان، عقیده دارند كه یك مسواك خوب باید دارای موهای نرم نایلونی با نوك كوچك كاملاً متراكم و دسته مناسب باشد. همچنین معتقدند كه نوك موهای مسواك باید گرد باشد. لثه‌ها بسیار حساسند و به آسانی در تماس با بعضی از مسواك‌ها كه دارای موهای تیز باشند. صدمه می‌بینند. موهای نوك گرد مسواك چنان سائیده و پالیش شده‌اند كه نوك آنها به صورت گنبدی شكل و كوچك درآمده كه به نرمی روی لثه كشیده می‌شود و آسیبی به آن وارد نمی‌سازد. تفاوت این دو دسته موها را می توان در شکلهای ذیل مشاهده نمود.

 

روش صحیح مسواك زدن:

1ـ ابتدا تمام سطوح خارجی دندانهای فك فوقانی را با حركت آرام لرزشی به صورت جلو ـ عقب تمیز نمائید. در موقع انجام این عمل باید به محل اتصال لثه با دندان توجه نمود.

2ـ سطوح داخلی دندانهای فك فوقانی را با همان حركت آرام جلو ـ عقب مسواك بزنید.

3ـ مسواك زدن كلیه سطوح خارجی و داخلی را تكرار كنید.

4ـ در صورتیكه مسواك را زاویه‌دار بگیرید، مسواك زدن سطوح داخلی دندانهای فك فوقانی و تحتانی راحت‌تر می‌شود.

5ـ سطح جونده دندانهای هر دو فك فوقانی و تحتانی را با حركت كوتاه و ملایم لرزشی جلو و عقب تمیز نمائید.

 

چه عواملی باعث ایجاد پوسیدگی در دندان می‌شود؟

   لایه چسبنده‌ای به نام پلاك میكروبی بر سطح دندان ایجاد می‌گردد. قند موجود در غذاهائی كه می‌خورید به پلاك میكروبی در بوجود آوردن اسیدها كمك می‌كند كه این اسیدها موجب خوردگی‌ مینا شده و تدریجاً در مینا ایجاد حفره می‌نمایند.

 

پلاك میكروبی + قند = اسید= پوسیدگی دندان

   آیا این بدان معنی است كه باید مواد قندی را از برنامه غذایی حذف نمود؟

   بطور ایده‌آل بله، اما مسئله مهم این است كه تعداد دفعات مصرف مواد قندی را در طول روز محدود نمائیم باید اغذیه قندی را حتی‌الامكان به همراه وعده‌های غذا مصرف نمود. زیرا سایر غذاهای صرف شده موجب كاهش تولید اسید می‌شود. برای مثال صرف یك تكه پنیر در پایان غذا می‌تواند به خنثی كردن اسید در اطراف دندانها كمك كند.

   بخاطر داشته باشید هربار كه مواد قندی در تماس با پلاك میكروبی قرار گیرند، اسید به مدت حداقل 30 دقیقه بر سطح مبنا تاثیر می‌گذارد. بنابراین نباید مواد قندی در فواصل بین وعده‌‌های غذایی صرف شود.

اما اگر بخواهیم بین وعده‌های اصلی غذا،‌خوراكی بخوریم چه می‌شود؟

   اگر مجبور هستید بین وعده‌های غذائی، خوراكی بخورید، حتماً‌ باید نوع مناسب آن را انتخاب نمائید مثل نان، پنیر، سبزیجات و میوه تازه، فندق، نوشابه‌های كم كالری و شیر.

   همواره برچسب روی غذاها را از لحاظ میزان مواد قندی موجود در آنها بررسی نمائید. هرچه میزان مواد قندی غذاها بیشتر باشد مصرف آنها برای دندانها مضرتر است.

چه عاملی باعث بیماری لثه می‌شود؟

   وجود پلاك میكروبی د رمحل اتصال لثه با دندان باعث ایجاد بیماری لثه می‌شود. اتصال بافت لثه به دندان باید آنقدر محكم باشد كه دندانها را محكم نگاه داشته و از رسیدن باكتریها به ریشه دندان جلوگیری نماید. وجود پلاك میكروبی به استخوان نگاه دارنده دندانها حمله كرده و موجب از بین رفتن آن می‌شود. دندانها تدریجاً لق شده و نهایتاً از دست می‌روند.

   بخاطر داشته باشید كه بیماری لثه شایع‌ترین عامل از دست دادن دندان در بزرگسالان است.

چگونه می‌توانیم بفهمیم كه دچار بیماری لثه شده‌ایم؟

   اغلب لثه هنگام مسواك زدن یا نخ كشیدن به سهولت خونریزی می‌كند و ممكن است قرمز و متورم بنظر برسد. اگر خونریزی ادامه یابد و لثه‌ها قرمز و متورم بنظر برسد.

   اگر خونریزی ادامه یابد و لثه‌ها قرمز و متورم باقی بماند فوراً به دندانپزشك مراجعه نمائید. وجود لثه قرمز متورم و خونریزی لثه از اولین علائم بیماری لثه می‌باشد

چگونه می‌توان پلاك میكروبی را برطرف نمود؟

پلاك یكی از علل اصلی پوسیدگی دندان و بیماری لثه می‌باشد.  بنابراین از بین بردن پلاك میكروبی برای ادامه سلامت دهان و حیاتی است. شما می‌توانید با مسواك زدن منظم و از آن مهمتر با مسواك زدن صحیح دارای دندانها و لثه سالم باشید. باید دندانها و لثه‌های خود را حداقل روزی دوبار، صبح و شب مسواك بزنید تا كاملاً پلاك میكروبی را از دهان خود بزدائید. زمان لازم برای مسواك زدن در افراد مختلف متفاوت است ولی به طور متوسط باید 2 تا 3 دقیقه برای هر وعده مسواك زدن تخصیص داده شود.

بهترین روش مسواك زدن كدام است؟

نوك موهای مسواك را با زاویه 45 درجه نسبت به محور طولی دندانها قرار دهید بطوریكه برخی از الیاف نرم نایلونی آن روی لثه قرار گیرند. مسواك را با حركات كوتاه به جلو ـ عقب ببرید و با دقت ولی محكم فشار دهید. شما باید تمام دندانها و تمام لبه لثه را چه در داخل و چه در خارج مسواك بزنید. ضمناً فراموش نكنید كه سطح جونده دندان را شستشو نمائید.

از دندانهای خود مراقبت كنید تا آنها در تمام عمر سالم باقی بمانند.

1ـ به منظور تمیز كردن سطوح  بین دندانها كه قابل دسترس مسواك نیستند اید تقریباً 45 سانتیمتر از نخ دندان را جدا كرده و دو انتهای آنرا به دور انگشت وسط بپیچید. سپس با انگشت شست و اشاره با فاصله پنج سانتیمتر محكم نگهدارید. 

  2ـ برای سهولت ورود نخ در بین دندانها، آنرا با حركات ملایم جلو و عقب و پائین ببرید. برای تمیز كردن سطح دندان نخ را به دور دندان انحناء دهید و با حركت بالا و پائین نخ را به سطح دندان بكشید.

3ـ دستورالعمل مرحله دوم را در مورد دندانهای مجاور نیز تكرار نمائید و یاد داشته باشید كه برای جلوگیری از وارد شدن هرگونه آسیب احتمالی به لثه باید نخ را محكم به سطح دندان بچسبانید.

4ـ این عمل را در مورد تمام دندانهای فك فوقانی و تحتانی تكرار نمائید و نخ را از دور یك انگشت وسط به دور انگشت وسط دیگر بپیچید تا به طور منظم از یك قسمت تمیز و محكم نخ استفاده شود بیاد داشته باشید كه از یك قسمت جدید نخ برای هر دندان باید استفاده گردد.

5ـ باید توجه كافی به نخ كشیدن دندانهای خلقی مبذول كنید هنگامی كه عمل نخ كشیدن به پایان رسید دهان خود را كاملاً با آب بشوئید و در حین این عمل، آب را با فشار از لای دندانهای خود رد نمائید.